Test SANCO wykrywa trisomie i monosomie wszystkich 23 par chromosomów oraz zespoły delecyjne i duplikacyjne o wielkości co najmniej 7 milionów par zasad. Jest to ponad 430 różnych zespołów wad, w tym najczęstsze, takie jak zespół Downa, Edwardsa, Pataua. Dzięki temu zakres i rozdzielczość testu jest porównywalna z badaniem kariotypu z płynu owodniowego (po amniopukcji). Test SANCO ma najszerszy zakres wśród testów typu NIPT dostępnych w Polsce.

Test prenatalny SANCO bada:

trisomie i monosomie wszystkich 23 par chromosomów u płodu, w tym: zespół Downa, Edwardsa oraz Patau
zaburzenia liczby chromosomów płci
delecje i duplikacje co najmniej 7 Mpz (rozdzielczość zbliżona do badania kariotypu z płynu owodniowego (po amniopunkcji))
nieprawidłowości genetyczne, będące przyczyną poronień, stanu przedrzucawkowego, IUGR i niskiej masy urodzeniowej
nieprawidłowości prowadzące do wystąpienia disomii jednorodzicielskiej
możliwość choroby nowotworowej u ciężarnej
płeć dziecka
opcjonalnie RHD płodu

Wady genetyczne wykrywane przez test SANCO

Trisomie

Genom człowieka składa się z 46 chromosomów, które tworzą 23 pary. Trisomia to termin medyczny, używany w przypadku dodatkowego, trzeciego chromosomu danej pary. Trisomie pojawiają się losowo, jednak ryzyko ich wystąpienia rośnie wraz z wiekiem mamy. Trisomie chromosomów 21 (zespół Downa), 18 (zespół Edwardsa) i 13 (zespół Patau) są najczęściej występującymi zespołami wad wrodzonych, wywołanymi przez obecność dodatkowego chromosomu. Odpowiadają one za wystąpienie cech dysmorfii, wad wrodzonych i różnego stopnia niepełnosprawności intelektualnej u dziecka. Trisomie chromosomów o pozostałych numerach (1-22) powodują ciężkie wady rozwojowe płodu, prowadzące w większości przypadków do poronień w I trymestrze ciąży.
Profilaktyka trisomii jest niemożliwa.

Opisy wybranych zespołów:

Zespół Downa / Trisomia 21

Dodatkowa kopia chromosomu 21 powoduje zespół Downa, który jest najczęstszą trisomią i najczęstszą przyczyną niepełnosprawności intelektualnej, uwarunkowanej genetycznie. U osób z zespołem Downa istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia wad wrodzonych serca, nowotworów, wad słuchu i wzroku, zaburzeń odporności i zaburzeń funkcjonowania układu pokarmowego. Ostateczny stopień rozwoju i komfort życia dziecka z zespołem Downa mogą poprawić działania zainicjowane już we wczesnym dzieciństwie, tj. prawidłowa opieka lekarska, akceptacja i zaangażowanie rodziny oraz edukacja i szkolenie zawodowe. Istnieją jednak pewne fizjologiczne i genetyczne ograniczenia, których nie można pokonać.

Zespół Edwardsa / Trisomia 18

Ze względu na mnogie wady wrodzone, około 95% płodów z trisomią 18 ulega spontanicznemu poronieniu. Żywe urodzenia występują raz na 6 000 urodzeń, ale tylko 10% dzieci przeżywa 1 rok. Częstość zespołu Edwardsa wzrasta z wiekiem matki, podobnie jak dla zespołu Downa. Dziecko z zespołem Edwardsa jest znacznie mniejsze od zdrowego noworodka. Zaburzone są funkcje wielu układów m.in. oddechowego i krążenia, częste są wady serca, przepuklina pępkowa i pachwinowa, u chłopców niezstąpienie jąder. Dziecko na ogół nie jest w stanie samo jeść, dlatego musi być karmione sondą lub przez wytworzoną gastrostomię (przetoka prowadząca wprost do żołądka). Dzieci, nawet jeśli przeżyją dłużej niż rok, nie są w stanie same chodzić, a ich zdolności poznawcze i komunikacyjne są bardzo ograniczone.

Zespół Patau / Trisomia 13

Występuje z częstością 1 na 8 000-12 000 urodzeń. Ryzyko urodzenia dziecka z tym zespołem, tak jak w przypadku innych trisomii, wzrasta wraz z wiekiem matki. Często chory płód obumiera lub dziecko rodzi się martwe. Jeśli dziecko przetrwa poród, można zaobserwować postępujące upośledzenie jego rozwoju. Objawy choroby są najczęściej widoczne w okresie prenatalnym lub tuż po urodzeniu się dziecka. U dzieci dotkniętych zespołem Patau uszkodzeniu najczęściej ulegają układ nerwowy oraz układ krążenia. Wśród wad tych układów występują dysfunkcje serca w postaci wady przegrody międzykomorowej i/lub międzyprzedsionkowej, a także położenie serca zamiast po lewej, to po prawej stronie klatki piersiowej. Często nie dochodzi także do pełnego podziału mózgowia na lewą i prawą półkulę. Taka sytuacja doprowadza do występowania u tych dzieci ciężkich zaburzeń neurologicznych.

Zaburzenia liczby chromosomów płci – aneuploidie X, Y

Zaburzenia liczby chromosomów płci dotyczą występowania niewłaściwej liczby (większej lub mniejszej) chromosomów płci X lub Y. W teście SANCO oceniane są typowe aneuploidie: monosomia X, czyli zespół Turnera, oraz trisomie - zespół Klinefeltera XXY, zespół XXX oraz XYY. Większość przypadków aneuploidii chromosomów płci ma przebieg łagodny, bez zaburzeń rozwoju intelektualnego, konsekwencją niektórych może być niepłodność czy problemy w nauce.
Ciąża z aneuploidią chromosomów płci może prezentować cechy sugerujące trisomię 21, np. podwyższoną przezierność karku czy wysokie βhCG. Z tego powodu sprawdzenie liczby chromosomów płci należy do standardowego zakresu badań NIPT.

Rzadkie aneuploidie autosomów – trisomie i monosomie

Aneuploidia to termin ogólniejszy niż trisomia, określający nieprawidłową liczbę chromosomów - u człowieka inną niż 46. Aneuploidie inne niż trisomia 21, 18 i 13 są na tyle poważne, że obecność którejkolwiek z nich praktycznie zawsze powoduje poronienie ciąży w pierwszym trymestrze.

W badaniu SANCO sprawdzane są wszystkie 23 pary chromosomów. Jeżeli test wykaże wysokie ryzyko rzadkiej aneuploidii, tylko w około 10% takich wyników dalsza diagnostyka potwierdzi obecność choroby u dziecka i to w formie mozaikowej, tj. tylko w części jego komórek. Konsekwencje kliniczne mozaikowości są trudne do przewidzenia, ponieważ zależeć będą od liczby i lokalizacji w organizmie komórek z aneuploidią.
W większości przypadków wynik dodatni dla rzadkiej aneuploidii będzie efektem choroby ograniczonej do łożyska (mozaikowość ograniczona do łożyska). Taki stan, pomimo zdrowego genetycznie płodu, może spowodować szereg powikłań: wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu (IUGR) i niską masę urodzeniową, stan przedrzucawkowy u ciężarnej, a nawet wady wrodzone płodu lub poronienie. Rzadka aneuploidia stwierdzana jest raz na kilkaset wyników, ale w grupie wysokiego ryzyka, przy zaburzonym poziomie βhCG i białka PAPP-A, dodatni może być nawet co setny wynik.

Z rzadkimi aneuploidiami związane jest jeszcze jedno, rzadkie powikłanie - disomia jednorodzicielska (UPD). Termin UPD opisuje sytuację, gdy liczba chromosomów jest wprawdzie prawidłowa, ale oba chromosomy danej pary pochodzą od tego samego rodzica. UPD jest skutkiem próby 'naprawy' przez komórkę aneuploidii i w przypadku niektórych chromosomów (jak np. 15) będzie skutkować poważną chorobą dziecka.

Niekiedy zaburzenie liczby chromosomów, zwłaszcza dotyczące kilku chromosomów na raz, albo angażujące tylko fragmenty chromosomów (delecje lub duplikacje - patrz poniżej), nie wynika ani z choroby dziecka ani jego łożyska, ale jest sygnałem rozwijającej się choroby nowotworowej ciężarnej.

Zespoły delecji i duplikacji

Duże delecje i duplikacje informacji genetycznej mogą powstawać losowo lub być skutkiem nosicielstwa translokacji zrównoważonej u któregoś z rodziców. Wiek rodzica nie ma wpływu na ryzyko ich wystąpienia. Pewne miejsca w genomie są bardziej od innych narażone na taki typ uszkodzenia, dlatego znamy szereg konkretnych chorób genetycznych będących konsekwencją delecji lub duplikacji, ale uszkodzenie może dotyczyć właściwie każdego miejsca w genomie.
Objawy choroby wynikają z braku/nadmiaru konkretnych genów, znajdujących się w regionie delecji/duplikacji; nieprawidłowość może dotyczyć od kilkudziesięciu tysięcy do kilkudziesięciu milionów par zasad (Mpz), czyli liter informacji genetycznej, z 3 miliardów, które składają się na genom człowieka. Badaniem SANCO objęte są zmiany o wielkości co najmniej 7 Mpz.
Większość z ciąż z zespołami delecji/duplikacji dotrwa do porodu, ale dzieci wykazują różnego stopnia zaburzenia rozwoju.

Opisy wybranych zespołów:

Zespół delecji 1p36

Delecja części krótkiego ramienia chromosomu 1 spotykana jest raz na 5 000-10 000 urodzeń. Typowymi objawami są: cechy dysmorfii, hipotonia, wrodzone wady serca i innych organów, upośledzenie słuchu. W większości przypadków występuje opóźnienie rozwoju oraz różny stopień niepełnosprawności intelektualnej, wynikające z nieprawidłowego rozwoju mózgu.

Zespół delecji 5p / Zespół kociego krzyku (Cri-du-chat)

Dzieci z tą rzadką delecją z reguły cechuje: niska waga urodzeniowa, zbyt mały obwód głowy, obniżone napięcie mięśni oraz umiarkowana lub znaczna niepełnosprawność intelektualna. Powszechnie występują problemy z karmieniem oraz oddychaniem. W związku z nieprawidłową budową krtani i strun głosowych niemowlęta z tym zespołem wydają charakterystyczne dźwięki, które bywają porównywane do odgłosów wydawanych przez kota.

Zespół duplikacji 12p

Choroba spowodowana jest częściową trisomią chromosomu 12, charakteryzującą się opóźnieniem rozwoju i niepełnosprawnością intelektualną, uogólnioną hipotonią, poporodowym opóźnieniem wzrostu, nieprawidłowym rozwojem mózgu i serca oraz cechami dysmorfii. Mogą wystąpić również niespecyficzne wady wrodzone.

Zespół delecji 16p11.2-p12.2

Rzadki zespół dysmorficzny, któremu towarzyszy rozszczep wargi/podniebienia, wady serca, niski wzrost, trudności z karmieniem i hipotonia.

Izochromosom 12p / Zespół Pallistera-Killiana

Zespół występujący raz na 25 000 ciąż, związany z mnogimi wadami i niepełnosprawnością intelektualną. Wiele przypadków jest diagnozowanych prenatalnie z powodu nieprawidłowego USG. Najczęstsze objawy zespołu to dysmorfia twarzy, z szeregiem charakterystycznych cech, hipotonia od urodzenia z przykurczami rozwijającymi się z wiekiem, specyficzne wady przepony i odbytu. Wady serca, głównie wady przegrody międzykomorowej, występują w 1/4 przypadków. Niepełnosprawność intelektualna w stopniu znacznym, zaburzona pigmentacja skóry, głuchota i padaczka są również częstymi objawami.

Zespół duplikacji 16p11.2-p12.2

Zespół mikroduplikacji 16p11.2-p12.2 jest rzadkim zespołem, wynikającym z częściowej duplikacji krótkiego ramienia chromosomu 16. Choroba ma wysoce zmienny fenotyp, typowe są: opóźniony rozwój psychomotoryczny (zwłaszcza mowy), niepełnosprawność intelektualna, zaburzenia ze spektrum autyzmu i/lub obsesyjne i powtarzalne zachowania, problemy behawioralne (takie jak agresja) oraz dysmorficzne rysy twarzy. Ponadto często opisywane są nieprawidłowości budowy palców i dłoni, niski wzrost oraz małogłowie.

Duplikacja 22pter-22q11 / Zespół kociego oka

Ten relatywnie częsty zespół (1:10 000 urodzeń) jest efektem częściowej tetrasomii w obrębie chromosomu 22 i charakteryzuje go bardzo zmienna prezentacja kliniczna. Większość pacjentów ma wiele wad rozwojowych narządu wzroku i słuchu, serca, nerek i odbytu. Niepełnosprawność intelektualna jest zwykle łagodna lub graniczna. Oczekiwana długość życia zasadniczo nie ulega znacznemu skróceniu, za wyjątkiem dzieci z ciężkimi wadami.

Zespół delecji 2q33.1

Rzadki zespół wynikający z częściowego ubytku długiego ramienia chromosomu 2, o wysoce zmiennym fenotypie. Typowymi cechami choroby są niepełnosprawność intelektualna, opóźnienie rozwoju (szczególnie mowy) umiarkowane do znacznego, trudności w karmieniu, hipotonia, cienkie i rzadkie włosy, różne nieprawidłowości w rozwoju zębów oraz rozszczep wargi i podniebienia.

Zakres testu SANCO